يكي از مهم ترين بحث ها، در خصوص علل شكل گيري انقلاب اسلامي، را مي توان در آثار تدا اسكاچپول يافت كه همراه با بررسي ريشه ها و علل داخلي شكل گيري بحران اجتماعي و پيامدهاي آن در ايران، فشارها و كشمكش هاي بين المللي را هم مورد توجه قرار مي دهد.
بحث دورکیم در پیرامون انقلاب،در دستگاه جامعه شناسی او قرار دارد. مفهوم محوری جامعه شناسی دورکیم همبستگی اجتماعی و تحول آن است.دورکیم بحث خود در باره انقلاب را از مبنای نظم و همبستگی آغاز می کند.دورکیم بر این باور است مبنای اصلی نظم و همبستگی در جامعه،عامل اخلاقی است،نه سیاسی و اقتصادی.بنابراین جامعه از نظر دورکیم،مجموعه ای کمی از افراد نیست بلکه واقعیت کیفی یگانه ای و مجموعه ای از اندیشه های اخلاقی است.
تئوری سياسی ونظريه قدرت مربوط به رئاليسم سياسی است که مهمترین تئوری کلاسیک عصر روشنگری را شکل می دهد. این تئوری برسه دیدگاه از مهمترین اندیشمندان این عصر یعنی نیکلاس ماکیاول،ویلفردو پاره تو وگیدو دورسو شکل گرفته است.
مولفه هایی که برای زمینه سیاسی وقوع انقلاب اسلامی ایران می توان در نظر گرفت عبارتند از پویش قدرت سیاسی و مآلاً استبداد و پویش های نخبگان سیاسی.نکته آن است که در ارزیابی پویش قدرت سیاسی به عنوان مولفه ای از زمینه های سیاسی،نظریه هایی چون نظریه دولت آب پایه،پاتریمونیال،مطلقه و رانتیر استخراج شده اند که از یک طرف دلالت بر گونه شناسی دولت پهلوی دوم دارد و از طرف دیگر دلالت بر نظریه استبداد در وقوع انقلاب ایران.بنابراین اگر بتوان استبداد پهلوی دوم را عاملی برای وقوع انقلاب اسلامی در نظر گرفت، این استبداد با پویش های سیاسی قدرت پهلوی دوم در طول صدارت او و مشخصا بعد از 1334 رقم خورده است که به سقوط او وپیروزی انقلاب اسلامی منجر شده است.
تئوری های مارکسیتی در باره انقلاب را تئوری هایی چون: تئوری مارکسیست های ارتدوکس تئوری مارکسیم تجدید نظر طلب تئوری مارکسیست های انقلابی تئوری مارکسیست های فلسفی یا هگل گرا تئوری مارکسیست انتقادی تئوری چپ نو تئوری مارکسیست های روسی تشکیل می دهند.
گائتانو موسکا و ربرت میشلز دوتن از تئوری پردازان مبارزه طباقاتی انقلاب هستند.از این دو می توان به تئوری پردازان نخبگان کلاسیک نام برد.
تعاریفی که از پدیده انقلاب ارائه می شود،در گونه شناسی انقلاب نیز موثر است.در این راستا وقایع تاریخی را باید مواد خام تقسیم بندی انقلاب ها دانست.چالمرز جانسون جز آتن دسته از اندیشمندانی است که انقلاب را در مفهومی وسیع وگسترده تعریف می کند.وی چهار نوع معیار را برای تمایز میان انواع انقلاب به دست می دهد که به قرار زیر است:
1) هدف انقلاب که ممکن است تغییر رژیم سیاسی وشکل خاصی از حکومت باشد،
2) هویت انقلابیون که به دست نخبگان رهبری می گردند،
3) ایدئولوژی انقلاب،
4) زمان انقلاب که ممکن است خود جوش یا برنامه ریزی شده باشد.
بدون شک دو رساله جان لاک درباره حکومت را می توان از مهمترین آثار او در تاریخ اندیشه عصر روشنگری دانست .در این راستا،رساله اول جان لاک درباره حکومت، ردیه ای است بر دکترین سلطنت مطلقه سر رابرت فیلمر با عنوان پدر سالار (patriarcha) که در سال 1680 انتشار یافت و رساله دوم جان لاک رساله ای ست در رد نظریه تامس هابز با عنوان لویاتان (leviathan)..
دکتر صلاح الدین هرسنی
چکیده:
مطلب حاضر تلاش دارد که ضمن تبیین رهیافت های نظری وتئوریک به عنوان مقدمه، به بررسی تطبیقی جایگاه زن درآموزه های فمنیسم پست مدرن و آموزه های اسلامی بپردازد.لذا از آنجائیکه دو گفتمان مزبور در ظهور خود قرابت زمانی دارند، بهتر می توان به این بررسی تطبیقی دست یافت. مسلم است که این بررسی جز به مدد تشریح و تبیین منابع و خاستگاه های فمنیسم پست مدرن و مکتب اسلام امکان پذیر نباشد. بنابراین با تشریح منابع وخاستگاه های فمنیسم پست مدرن و آموزه های مکتب حیات بخش اسلام، هدف مقاله که همان بررسی تطبیقی زن در دو مکتب مذکور است، حاصل می گردد.
کلید واژگان: فمنیسم، مکتب اسلام، آبای فمنیستی، مکاتب فمنیستی، فمنیسم پست مدرن، نيچه، پديدار شناسي، پساساختار گرايي، نظريه انتقادي وهرمنوتيك، اگزيستانسياليسم،ماركسيسم،قرآن کریم،سیره وسلوک ائمه،امام خمینی،علامه جعفری.
لاک در بیست سالگی وارد کالج مشهور کلیسای مسیحی آکسفورد شد که در دوره ی جنگ داخلی نسبت به سلطنت وفادار بود. نظام آموزشی در این کالج همچنان قرون وسطایی و روح حاکم بر آن ارسطویی بود، امری که با ذهن کاوشگر و پرسنده ی جان لاک سازگاری نداشت.با اعدام کارل اول در سال ١٦٤٩، سلطنت در انگلستان از بین رفت و این کشور به جمهوری تبدیل گردید. پیامد این رویداد مهم اما، نه گشایش فضای سیاسی که دیکتاتوری ٩ ساله ی کرومول Cromwell بود. در سال ١٦٥١، «لویاتان»، مهمترین اثر سیاسی تامس هابس (توماس هابز) Thomas Hobbes در لندن منتشر گردید. اگر چه جان لاک بعدها همواره منکر تأثیرپذیری از این اثر شد، اما در رساله های معروف سیاسی او درباره ی حکومت ، تأثیر ایده های هابسی و همزمان مخالفت آشکار با تزهای او، غیر قابل انکار است.
جنگ سرد اصطلاحا به جنگی اطلاق می‌شود که از تنش‌ها، کشمکش‌ها و رقابت‌ها در روابط آمریکا، شوروی سابق و هم‌پیمانان آنها در طول دهه‌های ۱۹۴۰ تا ۱۹۹۰ بوجود آمد.
ادبيات توسعه در جهان، بعد از جنگ جهاني دوم مطرح شد و از آن پس تكامل يافت.توسعه در لغت به معناي رشد تدريجي در جهت پيشرفته‌تر شدن،قدرتمندتر شدن و حتي بزرگ‌تر شدن است.
جنبش های اجتماعی جديد از دهه 1960 به وجود آمدند.ويژگی های اين جنبش عبارتند از:
۱) غير ابزاری اند: بيان کننده علايق ونگراني های جهان شمول واعتراض آميز نسبت به وضعيت اخلاقی مي باشند.
2) بيشتر به سوی جامعه مدنی جهت گيری شده اند نه دولت.
3)نسبت به ساختار های بورکراتيک متمرکز بدبين هستند.
4)بيشتر به جنبه های نظير فرهنگ،شيوه های زندگی ومشارکت در سياست واعتراض سمبليک توجه دارند تا به ادعای حقوق اجتماعی واقتصادی.
5) اين جنبش ها به شيوه های غير رسمی،باز وانعطاف پذير سازماندهی شده اند.
6)اين جنبش ها به شدت به رسانه های جمعی متکی اند.
نظريه انتقادی در دهه 1980 در روابط بين الملل مطرح شد.از نظريه انتقادی در عرصه نظريه های روابط بين الملل به رويکردهای انتقادی وبازتابی نام برده اند.نظريه انتقادی در شکل محدود آن به ديدگاههای مارکسيستی ونظريه وابستگی اطلاق مي شود، اما نظريه انتقادی به طور کلی شامل،طيف گسترده ای از رشته های شالوده گرايی وضدشالوده گرايی را شامل مي شود و درعين حال،توصيفی است برای درک حکومت مداری بين المللی.
دکتر صلاح الدین هرسنی
شرح وتبيين پنج نظريه پرداز انديشه محافظه کاری
(برتران دوژوونل،مونيه،ويل،لئو اشتراوس،مايکل اوکشات)
در باب منشا ومبدا دولت اختلافات زيادی بين علمای علم سياست وعلم حقوق وجود داشته واز قديم تا کنون نظريات بسياری در اين خصوص اظهار شده استعمده دولت هايی که در کشور های غربی پديدار شده اند،بايد در طيف رژيم های راست دموکراتيک بررسی کرد.سير تحول اين دولت ها دارای ترتب وتوالی بوده است.
بررسی مارکس با رجوع به منابع انديشه مارکس قابل بررسی است.بنابر اين توجه به منابع انديشه مارکس،مي تواند در فهم انديشه مارکس بسيار سودمند باشد.
تالکوت پارسونز را نماینده نگرش اصالت کار کرد می دانند.نگرش اصالت کار کرد در کتاب ساخت عمل اجتماعی او گسترش یافته است.جانسون تئوری خود در باب انقلاب را درکتاب دگرگونی اجتماعی ونیز کتاب انقلاب وسیستم اجتماعی،توضیح داده است.
دیدگاه ساختاری تدا اسکاچپول در باب انقلاب در کتاب دولت ها وانقلاب های اجتماعی او (State and Social Revolution ) انعکاس یافته است.اسکاچپول در این کتاب بحث خود را ابتدا از علل و عوامل ایجاد انقلاب، علل و عوامل تعیین کننده در شکل گیری حکومت های انقلابی آغاز می کند و سپس به تشریح دو انقلاب مورد نظر خود یعنی انقلاب سیاسی و انقلاب اجتماعی می پردازد.
مائو در سال ۱۹۶۶ انقلاب فرهنگی چین را که بزرگ‌ترین و اساسی‌ترین کشمکش قدرت در حزب کمونیست چین بود به رهبری همسرش جیانگ چین برپا کرد و ارتشی به نام گاردهای سرخ را برای حمایت از مائو از دانشجویان و دانش‌آموزان بر پا کرد. چهره‌های میانه رو حزب اخراج شدند. در سال ۱۹۶۸ مائو نام مرد برتر چین را از آن خود کرد. گاردهای سرخ در سال ۱۹۶۹ به دست ارتش چین سرکوب شد. انقلاب فرهنگی چین اشتباهی استراتژیک محسوب می‌شود.به طور کلی اندیشه مائو از واقعیات تاریخی چین در قرن بیستم تاثیر پذیرفته و از آنها قابل تفکیک نیست. مسایلی چون: انقلاب چین،مائوئیسم،انقلاب دهقانی،انقلاب اجتماعی، در اندیشه های مائو انعکاس آشکار پیدا می کنند.
به طور کلی نطریات جامعه توده ای،زمینه های وقوع انقلاب را محصول فرایند های صنعتی شدن،شهری شدن،دموکراسی و مدرنیسم می دانند.بر اساس نظریات جامعه توده ای،هنگامی که جامعه سنتی در معرض مدرنیسم و مظاهر آن قرار می گیرد،افراد این جامعه دچار اضطراب فردی وجمعی،بی خویشتنی،سرگشتگی،آنومی وبحران هویت قرار می گیرند.
چارلز تیلی از جمله نظریه پردازان تاثیر گذار در زمینه مطالعات جنبش هایی اجتماعی به شمار می آید. مجموعه آرا وی در قالب نظریه هایی که تحت عنوان بسیج منابع وکنش جمعی شهرت یافته،در کتاب از بسیج تا انقلاب او دسته بندی شده اند.تیلی نظریه خود را با نقد بر نظریه پردازانی چون،هانتینگتون،چالمرز جانسون،رابرت تد گار،مانگکور اولسون،آنتونی اوبرشال،مایر زالد وجان مک کارتی تدوین کرده است. تیلی در تدوین نظریه خود از مباحثی چون: انتخاب عقلانی،نظریه بازی، وکالای جمعی بهره جسته است.
دیدگاه وبر در باب انقلاب همانند مارکس در بستر دستگاه جامعه شناسی او قرار دارد.بحث ماکس وبر در باره انقلاب با منابع سه گانه مشروعیت آغاز می گردد. به عبارت دیگر منابع سه گانه مشروعیت او ارتباط مستقیمی در باره جنبش های اجتماعی دارد.
دیدگاه نیل اسملسر در باب انقلاب، در قالب مکتب اصالت کارکرد و سنت دورکهایمی،قابل بررسی است.عصاره و زبده دیدگاه او در باب انقلاب در کتاب نظریه رفتار جمعی او انعکاس یافته است.اسملسر ابتدا بحث خود را در باره تعریف انقلاب شروع می کند و سپس بحث را درباره پیدایش شرایط انقلابی از سر می گیرد.
تئوری های فردی و روانشناسی انقلاب،شامل نظریه سرکوب غرایز پیتریم سوروکین،رفاه فزاینده آلکسی دتوکویل)، توقعات فزاینده و انتظارات ناکام جمیز دیویس و محرومیت نسبی رابرت تد گر( گار)،می باشد.ارزیابی هریک از این تئوری ها به قرار زیر است.
دکتر صلاح الدین هرسنی
دکتر صلاح الدین هرسنی
در مطلب حاضر شانزده مورد از انقلاب های کلاسیک جهان نمونه شناسایی قرار گرفته اند ومورد ارزیابی قرار گرفته اند.
انقلاب های مخملی يا رنگی(Velvot Revolution)تحت تاثیر جهانی شدن و تحول در ماهیت انقلاب به وجود آمده است.بنابر این،انقلاب رنگی نوعی دگر گونی آرام، مسالمت آمیز و بدون خونريزی است که برای اولين بار به وسيله ی واسلاو هاول رئيس جمهوری سابق جمهوری چک بر سر زبان ها افتاد و بعد از بر کناری دولت ادوارد شوارد نادزه در گرجستان در سال 2003،عملا وارد ادبيات سياسی شد. کار ويژه اصلی انقلاب های رنگی ،تقويت وتحکيم روند های اجتماعی و سياسی همسو با غرب است.
چکیده:
جُنبـِشِ مَشروطه، جنبـش مشروطیت، انقلاب مشروطه یا انقلاب مشروطیت مجموعه کوشش‌ها و رویدادهائی است که در دوره مظفرالدین شاه قاجار و سپس در دوره محمدعلی شاه قاجار برای تبدیل حکومت استبدادی به حکومت مشروطه رخ داد و منجر به تشکیل مجلس شورای ملی و تصویب اولین قانون اساسی ایران شد.در شکل گیری این جنبش عواملی دخیل بودند که که می توان این عوامل را در دو طیف داخلی وخارجی طبقه بندی نمود.محققان تحولات سیاسی- اجتماعی تاریخ معاصر ایران،عوامل داخلی شکل گیری این جنبش را نحوه سلطنت ناصرالدین شاه قاجار و نیزنارضایتی مردم از ظلم وابستگان حکومت رو به رشد تأسیس دارالفنون و آشنایی تدریجی ایرانیان با تغییرات و تحولات جهانی اندیشه تغییر و لزوم حکومت قانون و پایان حکومت استبدادی و نیز،نوشته‌های روشنفکرانی مثل حاج زین‌العابدین مراغه‌ای و عبدالرحیم طالبوف و میرزا فتحعلی آخوندزاده و میرزا ملکم خان و میرزا آقاخان کرمانی و سید جمال الدین اسدآبادی و نشر روزنامه هایی چون حبل المتین و چهره‌نما و حکمت و کمی بعد ملانصرالدین و سخنرانیهای سیدجمال واعظ و ملک المتکلمین می دانند، که زمینه‌های مشروطه خواهی را فراهم آورد.این محققان در عوامل خارجی شکل گیری این جنبش به نقش کشور های خارجی از جمله انگلستان وروس اشاره کرده اند. مطلب حاضر تلاش دارد که ضمن تحلیل از وقایع انقلاب مشروطه، نقش روسیه در شکل گیری این انقلاب را مورد ملاحظه و بررسی قرار دهد.لذا در پاسخ به این پرسش اصلی تنظیم یافته است که: روسیه در شکل گیری انقلاب مشروطه 1284 شمسی چه نقشی را ایفا کرده است؟ فرضیه که در پاسخ به پرسش اصلی مورد سنجش و آزمون قرار می گیرد آن است که: نقش روسیه به عنوان یکی از عوامل خارجی شکل گیری انقلاب مشروطه،ابتدا در شکل گیری و سپس در ماجرا های بعد از این جنبش(دوران استبداد صغیر) برجسته شده است.
کلید واژگان: انقلاب مشروطه،عوامل داخلی،عوامل خارجی،ناصر الدین شاه، مظفر الدین شاه،آخوند زاده، دارالفنون،روسیه،انگلستان،محمد علی شاه،استبداد صغیر.
اغلب صاحب نظران از وجود سه موج در تاريخ علم سخن مي گويند. پوزيتيويسم به عنوان موج اول فلسفه علم در قرن نوزدهم ، شكل و در قرن بيستم اوج گرفت .پوزيتيويست ها با چشم پوشي از علم شناسي ارسطويي مي كوشيدند تصوير تازه اي از علم عرضه كنند . اينان متاثر از آراء كانت و هيوم و نيز توجه به شكوفايي علمي در دوران رنسانس ، تاكيد بسياري را در تمييز قائل شدن ميان متدلوژي معرفت علمی وتجربي داشتند. مباني پوزيتيويسم عبارتند از : اجتناب و وداع با مباحث جدلي الطرفين و مباحث متافيزيكي، روي آوردن به تجربه به معناي غليظ كلمه و وضوح و سادگي روش علمي و نیز وحدت روش علمي. عناصر پوزيتيويسم را نيز مي توان عينيت ،دقت و قطعيت دانست ؛ هر چند كه تبيين ، قانون و پيش بيني را نيز مي توان از عناصر پوزيتيويسم به شمار آورد.
موج دوم تاريخ علم با فلسفه نگاتيويسم (ابطال گرايي) از سر گرفته شد.كارل پوپر را مي توان نماينده اصلي اين موج دانست .هر چند فيلسوفان علمي ، همچون :لاكاتوش ، كارناپ ، همپل و رايشناخ نيز از جمله متفكران موج دوم علم شناسي به شمارمي رفتند. موج دوم فلسفه علم با موج اول اشتراكات و افتراقاتي داشت . وجوه اشتراك ابطال گرايي با پوزيتيويسم را مي توان بر تاكيد بر مقوله هایی چون: تافته جدا بافته بودن علم و تمايز قائل شدن ميان معرفت علمي با ساير معرفت ها ، تاكيد بر بيغرضي عالمان، فيصله بخش بودن آزمون ها ، وحدت روش علمي ، انبوهشي و تكاملي بودن علم و منطقی دستوري بودن فلسفه علم دانست . اما وجوه افتراق ابطال گرايي با پوزيتيويسم را مي توان در مخالفت با اثبات پذيري يا تاييد پذيري ، تاكيد بر ابطال يك قضيه به جاي اثبات آن ، مخالفت با استقراء به معني انبوه مشاهدات براي اثبات يك نظريه ، تقدم تجربه و اصول موضوعه و آكسيوم هاي مسلم دانست . در زمينه مخالفت با اصول موضوعه ، پوپر معتقد است كه علم مثل يك آلاچيق است كه پايه هاي آن روي مرداب قرار دارد . علم را مي توان به جايي رساند كه عجالتا محكم باشد و اين لزوما بدين معنا نيست كه جايگاهش ثابت و هميشه محكم است .از نظر پوپر ، اصول موضوعه علم مسلم نيستند ؛ بلكه عجالتا آن ها را مسلم مي شماريم .
موج سوم فلسفه علم ، يعني توجه به جنبه هاي تاريخي علم با كارهاي توماس كوهن شناخته مي شود . كوهن در واقع با انتشار رساله » ساختار انقلاب هاي علمي ،چرخشي را در مباحث فلسفه علم ايجاد كرد و منجر به ظهور موج سوم شد. با انتقاداتي كه به تبيين هاي پوزيتيويست ها و ابطال گرايان شد ، نظريات جديدي از سوی پيشگامان موج سوم مطرح شد كه علم را به مثابه يك ساختار (Structure)در نظر مي گرفت. بر خلاف دو موج اول فلسفه علم كه علم را متفرق و تكه تكه مي انگاشتند، فيلسوفان علمي چون لاكاتوش و كوهن، فايرابند ، اشتگمولر ، كوايره ، كواين و هنسون به اين نتيجه رسيدند كه اين تصورات از يك سو از پيچيدگي هاي عمده علمي غفلت مي ورزند و از سوي ديگر ، نمي توانند چگونگي پيدايش و رشد نظريه هاي پيچيده را به طور كامل تبيين كنند . لاكاتوش و كوهن اعتقاد داشتند كه » تبيين هاي مناسبتر ، مستلزم اين است كه نظريه ها را به مثابه نوعي كل هاي ساختاري (Structured Wholes) تلقي كنيم.
