مبانی نظری وعملی انقلاب های رنگی یا مخملی
الف) پیشینه وماهیت انقلاب های رنگی:
انقلاب های مخملی يا رنگی(Velvot Revolution)تحت تاثیر جهانی شدن و تحول در ماهیت انقلاب به وجود آمده است.بنابر این،انقلاب رنگی نوعی دگر گونی آرام، مسالمت آمیز و بدون خونريزی است که برای اولين بار به وسيله ی واسلاو هاول رئيس جمهوری سابق جمهوری چک بر سر زبان ها افتاد و بعد از بر کناری دولت ادوارد شوارد نادزه در گرجستان در سال 2003،عملا وارد ادبيات سياسی شد. کار ويژه اصلی انقلاب های رنگی ،تقويت وتحکيم روند های اجتماعی و سياسی همسو با غرب است.تعاریف متعددی از این نوع انقلاب به عمل آمده است که به قرار زیر است.
1) انقلاب رنگی شیوه ای از بر اندازی نرم است که نوعی دگرگونی و جابجایی قدرت به همراه با مبارزه منفی و نافرمانی مدنی را شامل می شود.
2)انقلاب رنگی حاکی از مقاومتی بدون خشونت در برابر یک حکومت اقتدار گراست که مآلاً منجر به تغییر حکومت می شود.
ب) ژئوپولیتیک انقلاب های رنگی:
انقلاب های رنگی در جوامع پسا کمونیست اروپای شرقی و قلمرو شوروی سابق یعنی حوزه دریای سیاه،منطقه قفقاز،آسیای میانه و برخی از مناطق خاورمیانه و آسیای شرقی اتفاق افتاده اند.
ج) عوامل موجده انقلاب های رنگی:
عوامل موجده انقلاب های رنگی را می توان به دو دسته خارجی و عوامل داخلی تقسیم بندی نمود:
1) عوامل خارجی، که نقش قدرت های بزرگ مانند آمریکا در آن برجسته می باشد. برای نمونه آمریکا در به راه انداختن پروژه انقلاب های رنگی در آسیای میانه نقش برجسته ای داشت و در تعقیب اهداف زیر بود:تسلط بر مناطق زئوپولیتیکی وژئواستراتژیکی،کنترل شریان انتقال انرژی و جلوگیری از تسلیحاتی شدن آن،حذف یا مهار نظام های چالش گر و موانع نظام هژمونیک آمریکا، ممانعت از ایجاد اتحادیه های نظامی وامنیتی در آسیای میانه، همسو کردن کشور های هدف با سیاست های آمریکا و فرصت سازی اقتصادی برای آمریکا.
2) عوامل داخلی، که نقش نیروهای طرفدار غرب و سازمان های غیر دولتی در آن برجسته می باشند.در همه انقلاب های رنگی،طرفداران نیروی های غرب بخشی از علل پیروزی انقلاب بوده اند. انقلاب گل رز گرجستان، انقلاب نارنچی اکراین نمونه های بارزی از این انقلاب است که نقش نیروهای طرفدار غرب در پیروزی آن برجسته بوده است.
د) ویژگی های عمومی وکلی انقلاب های رنگی:
انقلاب های رنگی واجد ویژگی هایی هستند که عباراتند از:
1) این انقلاب ها،الگوهایی برای فرآیند گذار و انتقال هستند.
2) در بطن و بستر این انقلاب ها، ویژگی های انقلاب و اصلاح با هم ترکیب شده اند.
3) قانون گرایی در این انقلاب ها،جایگاه متزلزل و شناوری دارد.
4) جرقه انقلاب در اغلب این انقلاب ها، به دنبال بروز خطاهایی از سوی حکومت مانند تقلب در انتخابات،روشن شده است.
5) در همه این انقلاب ها،از نماد های تحریک ساز استفاده شده است.مانند رنگ نارنجی در اکراین،گل رز در گرجستان،گل لاله در قرقیزستان،رنگ سبز در ایران،رنگ زعفرانی در تبت.
6) ساز مان یافتگی مهمترین خصوصیت این انقلاب هاست.
7) شیوه این انقلاب ها مسالمت جویانه و مبتنی بر قدرت نرم افزاری است.
8) تحرکات انقلابی در همه این انقلاب ها،مستقیم یا به شکل غیر مستقیم مورد حمایت ایالات متحده آمریکا و اروپای غربی قرار گرفته اند.
9) برخلاف انقلاب های کلاسیک، انقلاب های رنگی فاقد زمینه ها و بنیان های عمیق اجتماعی و فکری هستند.
10) حوزه جنبش های اجتماعی آنها عموماً نتیجه اعتراض ناگهانی طیف گسترده ای از مردم بوده و متأثر از حمایت یک یا چند عنصر فراملی شکل می گیرند.
م) منابع حمایتی انقلاب های رنگی:
انقلاب های رنگی برای راه اندازی خود به منابع حمایتی فکری و مالی نیاز مندند. در این راستا، از جین شارپ به عنوان پدر معنوی و مغز متفکر این انقلاب نام می برند.حمایت مالی این انقلاب ها برعهده جورج سوروس که یک یهودی مجار تبار آمریکایی است. سوروس سال های متمادی است که با تشکیل یک شرکت سرمایه گذاری در بیشتر نقاط جهان به نفع توسعه صیهونیسم فعالیت می کند.از انستیتوی آلبرت انشتین با مدیریت ریچارد هلوی وموسسه اینترپرایز در آمریکا و نیز از ریچارد مایلز، استروپ تالبوت، اوراسیانت، مؤسسه دموکراتیک ملی اروپای غربی، مؤسسه ابتکار دموکراسی و حقوق بشر اروپا، برنامه های خاورمیانه ای مرکز آمریکایی ویلسون از حامیان معنوی دیگر این انقلاب نام برده اند.
نمونه های توصیفی وتحلیلی از انقلاب های رنگی:
الف) انقلاب های رنگی در جوامع پسا کمونیسم اروپای شرقی:
در حوزه اروپای شرقی دو انقلاب از مدل رنگی آن اتفاق افتاد که یکی انقلاب مخملی چکسلواکی بود و دیگری انقلاب بولدوزر صربستان. ارزیابی توصیفی هر یک از این انقلاب ها به قرار زیر است:
1)انقلاب مخملی چکسلواکی:
با آنکه موج اول انقلاب های رنگی در قرن ۲۱ به نام نئولیبرال های غرب ثبت شده و اغلب جناح نومحافظه کاران امریکا سکه این جنبش ها را در جمهوری های شوروی سابق به نام خود ضرب کرده اند، اما اولین جرقه چنین انقلاب هایی سال۱۹۸۹ با «انقلاب مخملی» چکسلواکی زده شد. زمانی که پس از فروپاشی دیوار برلین در آلمان شرقی و کوتاه شدن دست حکومت کمونیستی از لهستان، نوبت به لیبرال های پراگ رسید تا در ۱۰ روز خونین علیه حکومت «گوستاو هوشاک» شورش کنند و «واسلاو هاول» را بر مسند ریاست جمهوری چکسلواکی آزاد بنشانند. واژه «انقلاب مخملی» را نیز اولین بار چهره لیبرال پراگ، «واسلاو هاول» که پیش از ریاست جمهوری رهبر مخالفان بود، به کار برد. موفقیت «انقلاب مخملی» چکسلواکی برای امریکایی ها که یک دهه بعد از این انقلاب روی کار آمد، مبنایی ویژه داشت. کاخ سفید و کرملین از پایان جنگ سرد تاکنون همواره در حالتی از قهر و آشتی بوده اند. آنها مثل زوج پیری دائماً در حال نشانه رفتن انگشت اتهام به سوی یکدیگرند. از میان این دو مدعی، طرف امریکایی همواره در پی هر جنبشی، بابی تازه برای تقسیم منافع گشوده است.وقوع انقلاب های رنگی در حوزه استحفاظی شوروی سابق که البته بعدها دامنه آن به آسیا نیز کشیده شد و... یکی از پیامدهای این بازی استراتژیک است.
2) بولدوزری برای انقلاب،انقلاب رنگی صربستان:
تنها سه ماه قبل از اینکه کلید کاخ سفید در جیب جورج دبلیو بوش قرار گیرد، غربگرایان صرب در جریان انقلابی که «انقلاب بولدوزر» نامیده می شود، ۵ اکتبر ۲۰۰۰ «اسلوبودان میلوسوویچ» رئیس جمهور وقت این کشور را برکنار کردند و به جای او «واتسلاو کوشتانیسا» را نشاندند.این انقلاب بولدوزر نامیده شد،زیرا یکی از انقلابیون بولدوزر خود را آتش زد و آن را به طرف ساختمان رادیو و تلویزیون هدایت کرد تا با خراب کردن دیوار این ساختمان اعتراض خود به ملی گرایان و سیستم سیاسی حاکم بر بلگراد را نشان دهد.انقلاب بولدوزر صربستان اولین انقلاب در اروپای شرقی بود که در آن ردپای امریکا آشکارا مشخص بود. انقلابی های صربستان اکنون نیز معترف هستند که از حمایت فکری «انستیتو آلبرت اینشتین» امریکا برخوردار بودند. در روزهایی که انقلاب بولدوزر در تلاش برای سرنگونی اسلوبودان میلوسوویچ بود، کتاب «از دیکتاتوری به دموکراسی» جین شارپ متفکر انقلاب های رنگی و اساتید «انستیتو آلبرت اینشتین» دست به دست بین جوانان صرب می گشت. «رابرت هلوی» رئیس این انستیتو که اصولاً کارگاه های آموزشی برای فعالان سیاسی در کشورهایی مثل میانمار، تایلند، مصر، گینه و همچنین تبت برگزار می کند، برای مردم صربستان نیز کارگاهی آموزشی در بوداپست برقرار کرده و در آن کارگاه ها این کتاب را که در آن چگونگی از هم پاشیدن دولت ها بدون خشونت تعلیم داده می شود، آموزش می داد. علاوه بر این نباید از نقش «ریچارد مایلز» که در آن زمان سفیر امریکا در بلغارستان بود و ردپایش را می توان در انقلاب های رنگی بعدی به وضوح دید به سادگی گذر کرد. او در آن زمان در بلغارستان از طریق آکادمی سیاسی اروپای مرکزی و جنوب شرقی که از طرف چند کشور اروپایی تأمین مالی می شد، برنامه آموزشی مخالفان صربستان را تدوین و اجرا می کرد.
ب) انقلاب های رنگی حوزه قفقاز،دریای سیاه و آسیای میانه:
دو انقلاب مخملی و بولدوزر در چکسلواکی و صربستان برای جناح نومحافظه کاران آمریکا که اندیشه جهانی سازی لیبرالیسم را در سر داشتند، کافی بود تا با کمک بنیاد سوروس و تکیه بر قدرت افسانه ای رسانه های مدرن و اندیشه های مشخص ریچارد مایلز موجی از انقلاب های رنگی را در اقمار سابق شوروی به راه اندازند. مایلز تأثیرگذارترین دیپلمات آمریکایی در سازماندهی انقلاب های رنگی بود. او بر این باور بود که این انقلاب ها از یک سو آخرین ضربه ها را بر اقتدار روسیه در منطقه وارد می کند و هژمونی آمریکا را تثبیت می سازد و از سوی دیگر آمریکا از خوان منابع و موقعیت استراتژیک این کشورها بیشترین بهره ها را می برد. همه چیز در دستگاه فکری مایلز فراهم بود تا نظام تک قطبی مورد نظرش را در فضای لایتناهی شوروی سابق پیاده کند و از جمهوری های جوان سکوی پرش برای رسیدن به ماوراءالنهر و اوراسیا بسازد.
واقعه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ یک فرصت طلایی برای تئوریسین های انقلاب رنگی بود. اثرات این رویداد بسیار فراتر از آن است که در نگاه اول به نظر می آید. در کاخ سفید نقشه پیشروی به سوی شرق مهیا شده بود. تیم بوش به صراحت خواهان دستیابی به موقعیت استراتژیک کشورهای حوزه قفقاز و اروپای شرقی شد. آنها تنها ۹ ماه پس از شروع دوران ریاست جمهوری بوش با واقعه ۱۱ سپتامبر توانستند به ابزارهای لازم برای رسیدن به این اهداف دست یابند. فروریختن برج های دوقلوی مرکز تجارت جهانی همراه بود با درخواست آمریکا از ناتو برای ورود به پایگاه های شوروی سابق در آسیای مرکزی و قفقاز. آن روز به دلیل ضعف مفرط روسیه، پوتین درخواست بوش را پذیرفت و حتی آن را عادی تلقی کرد اما رهبر کرملین بعدها حضور دوستان رنگین پوش آمریکا را خطری برای حیات خویش یافت.
1) انقلاب گل رز گرجستان در حوزه قفقاز:
اولین جرقه انقلاب رنگی در قلب قفقاز روشن شد. مهمترین کشور حوزه قفقاز از سال ۱۹۹۲ گرایش خود را به غرب نشان داده بود. گرجستان تحت رهبری «ادوارد شواردنادزه» به دلیل اختلافات خود با روسیه بنیان سیاست خارجی خود را بر دوستی با غرب نهاد. امریکا نیز با استفاده از این فرصت با اعطای کمکی ۳۴ میلیون دلاری توانست اولین جای پا را در گرجستان پیدا کند. بعد از واقعه ۱۱ سپتامبر، تفلیس اولین بازیگری شد که دست کمک امریکا را در پروژه موسوم به «مبارزه با تروریسم» فشرد، حتی در زمان حمله امریکا به عراق از این کشور حمایت کرد.
پس از حمله امریکا به عراق، شواردنادزه متوجه شد امریکا دیگر قصد کمک به گرجستان را ندارد. او دیگر بار جهت تمایلات خود را تغییر داد و به سوی روسیه گام برداشت اما زمان برای اصلاح اشتباه او فوت شده بود. کاخ سفید در پی نیروی آلترناتیو برای سیاستمدار گرجی رفت. بنیاد سوروس و ریچارد مایلز وارد عمل شدند و در فرصتی چند ماهه انقلاب گل رز را به راه انداختند. آن گونه که رهبران انقلاب گل رز معترف هستند، بنیاد سوروس ۴۲ میلیون دلار صرف برپایی این انقلاب کرد. ریچارد مایلز، سفیر وقت امریکا در گرجستان نیز به سهم خود نقشی برجسته در این میدان ایفا کرد. او چند ماه قبل از برپایی این انقلاب مراتب نارضایتی امریکا از شواردنادزه را اعلام داشت و گفت: ما از روند آرام اصلاحات ناراضی و خواهان روی کار آمدن رهبری قدرتمند در این کشور هستیم. او با زمینه سازی برای ایجاد بحران در تفلیس گفت: احتمالاً انتخابات آتی گرجستان با تقلب همراه خواهد بود.
دوم نوامبر ۲۰۰۳ فرصت طلایی از راه رسید وانتخابات پارلمانی برگزار شد. همان طور که از قبل زمینه سازی شده بود، رهبران مخالف مثل ساآکاشویلی و بورجانادزه با ادعای تقلب، شورش سازمان یافته خود را به پا کردند. مخالفان ۲۰ روز بعد هنگامی که شواردنادزه برای سخنرانی در پارلمان جدید به سر می برد، با شاخه های گل رز در دست، وارد پارلمان شدند. رئیس جمهور جلسه پارلمان را ترک کرد، چند ساعت بعد مخالفان کاخ ریاست جمهوری را نیز تصرف کردند. فردای آن روز شواردنادزه استعفانامه خود را نوشت. به این ترتیب پروژه بنیاد سوروس تکمیل شد.
جورج سوروس، یهودی سرمایه دار امریکایی در بنیاد خویش منابع عظیم حمایت از نهضت های لیبرال را فراهم کرده بود. در اساسنامه بنیاد سوروس آمده است که برای ایجاد و حفظ ساختارها و نهادهای «جامعه باز» فعالیت می کند. جورج سوروس خود به نقش بنیادش در انقلاب گل رز گرجستان معترف است. او سال ۲۰۰۵ در سخنرانی خود در تفلیس به نقش عمیق درآماده سازی جامعه گرجستان برای چنین انقلابی مباهات کرد.
انقلاب گل رز با امیدهایی به شادابی همان گل ها که ۲۲ نوامبر در دست های مخالفان پارلمان گرجستان را گلباران کردند، با وعده هایی همچون حل مشکلات تاریخی کشور، مبارزه با فساد و برقراری دموکراسی و آزادی به قدرت رسید. اما این امیدها خیلی زود مثل همان گل های رز خشکید و پژمرده شد.این بار رسانه های امریکا و اروپا پایه گذاران انقلاب رنگی از جمله سوروس را به مداخله کشاندند. انقلاب مخملی گرجستان که طلایه دار جنبش لیبرالی بود زودتر از همه دستخوش بحران شد. گرجی ها که به امید رسیدن به دروازه اروپا شورش کرده بودند خود را در محاصره بحران دیدند. آنها به مرور زمان متوجه ناکارآمدی رهبران انقلاب شدند و همین عامل پایه بی اعتمادی به سران کشور را گذاشت. بزرگان تفلیس نتوانسته بودند فساد اداری و مالی را مهار کنند.
علاوه بر این چند دستگی موجود بین رئیس جمهور و رئیس پارلمان (ساآکاشویلی و بورجانادزه) که سران سابق انقلاب بودند، هر ماه گروه جدیدی از انقلابیون را به مخالفت برمی انگیخت. اکنون بورجانادزه نیز یکی از مخالفان سرسخت ساآکاشویلی شده است.
آخرین ضربه را جنگ هشتم آگوست ۲۰۰۸ به انقلاب گل رز وارد کرد. تصمیم ساآکاشویلی در به راه انداختن جنگ آگوست ۲۰۰۸ حتی دوستان غربی او را شگفت زده کرد. این تصمیم باعث دخالت مستقیم روسیه و در نتیجه استقلال آبخازیا و اوستیای جنوبی شد که در مجموع ۳۰ درصد خاک گرجستان را تشکیل می دهند. پس از این مردم گرجستان شاهد آن شدند که حتی غرب و امریکا فتیله حمایت از گرجستان را پائین کشیدند. گرجستان یکی از اهداف نفتی اروپا و امریکا در منطقه بود. اما بعد از بحران قفقاز در سال ۲۰۰۸ و سیاست های ماجراجویانه ساآکاشویلی، گرجستان نقش کلیدی خود به عنوان بازوی سیاست خارجی غرب را از دست داد زیرا ساآکاشویلی با کوهی از مشکلات داخلی روبه رو شد.
2) انقلاب نارنجی اکراین در حوزه دریای سیاه:
کمتر از یک سال پس از انقلاب گل رز گرجستان، نوبت به اوکراین، استراتژیک ترین کشور مجاور روسیه رسید تا در قالب انقلابی به رنگ نارنجی به روسیه پشت کند. بوش این بار نیز به هدفی دست دراز کرد که از آن به عنوان چشم اسفندیار روسیه یاد می شود. اوکراین قلب حوزه استراتژیک اوراسیاست. خط لوله گاز صادراتی روسیه به اروپا از اوکراین می گذرد، همان طور که راه های ارتباطی تأسیسات نظامی این کشور نیز با عبور از اوکراین به اروپا می رسد. روس ها کی یف را محل عبور مواد غذایی و غلات صادراتی خویش می شناسند. مرکز ناوگان دریای سیاه روسیه که تنها ناوگان این کشور در آب های گرم است، در بندر سواستروپل قرار دارد که تحت حاکمیت اوکراین است. ابزارهای کرملین برای فشردن گلوی کی یف فراوان است. شمار بسیار زیادی از قوم روس در مراکز مهم اوکراین حضور دارند.
برای گروه بوش و جمهوریخواهان که سر مصالحه با روسیه را نداشتند، اوکراین بزرگترین شانس ممکن بود. آنها برای رسیدن به این اهداف بلند، ویکتور یوشچنکو را برگزیدند. یوشچنکو از یک دهه قبل توجه محافل غرب را جلب کرد و حتی در مذاکرات برای ایجاد ارز ملی جدید اوکراین نقش کلیدی بازی کرد و برنامه های صندوق بین المللی پول را در اوکراین پیاده نمود. آن روزها یوشچنکو نیز با تشویق امریکا و صندوق بین المللی پول توانست به سمت نخست وزیری اوکراین در دوران ریاست جمهوری کوچما برسد. یوشچنکو در سال ۲۰۰۱ با رأی عدم اعتماد پارلمان معلق ماند و به امریکا سفر کرد تا با مقامات ارشد دولت بوش دیدار کند. این نخستین مذاکره او با کاخ سفید بود. این دیدار آنقدر تأثیرگذار بود که دو سال پس از آن، زمانی که رسانه های امریکا زنگ انقلاب نارنجی را به صدا درآوردند، یوشچنکو این بار در نقش قهرمان به واشنگتن دعوت شد. میزبانان رهبر نارنجی اوکراین دیک چنی مرد انقلاب های رنگی و ریچارد آرمیتاژ معاون وزیر خارجه امریکا بودند. پس از این ضیافت بود که ویکتور یوشچنکو خود را کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری نوامبر ۲۰۰۴ معرفی کرد.
درست اندکی قبل از برپایی انتخابات و در بحبوحه تبلیغات انتخاباتی بود که خبر مسمومیت یوشچنکو منتشر شد. او که صاحب چهره ای شبیه هنرپیشه ها بود ناگهان بخاطر تأثیرات مسمومیت دیوکسین چهره ای دیوآسا پیدا کرد. نارنجی ها انگشت اتهام به سوی ویکتور یانوکویچ نشانه رفتند، مردی که متحد روسیه شناخته می شد و رقیب انتخاباتی ویکتور یوشچنکو هم بود. نبرد «ویکتور»ها روز ۲۱ نوامبر ۲۰۰۴ در دومین دور انتخابات با دو رویکرد متضاد دوستی با غرب و ستیز با غرب آغاز شد. برنده انتخابات ویکتور ۵۵ ساله یعنی یانکوویچ بود. ویکتور دیگر که ۵۰ سال داشت، پرچم تقلب را بالا برد و از حامیان خود خواست به دلیل بی توجهی دولت به خواست های آنان خیابان های کی یف را به اشغال خود درآورند. خیلی زود رودخانه نارنجی خیابان های کی یف را محل تاخت و تاز خود قرار داد.
قافله سازمان یافته نارنجی به میدان استقلال سرازیر شدند براحتی می شد همه نمادهای انقلاب مخملی را در حرکت آنها مشاهده کرد. رهبران جنبش نوعی امواج خروشان برپا کردند که با سرودهایی پرشور به وجد می آمدند و بدون توجه به سرمای شدید پای می کوبیدند و سرود می خواندند. همان زمان آسوشیتدپرس گزارشی منتشر کرد که نشان می داد دولت بوش از دو سال قبل از انتخابات اوکراین، ۶۵ میلیون دلار هزینه کرده بوده است تا به بنیادهای سیاسی در اوکراین کمک کند. شبکه رسانه ای غرب، پشتیبان اول انقلاب رنگی اوکراین بود، آنها از یوشچنکو و تیموشکنو، اسطوره سازی کردند. بنیاد اوراسیا که کمک های مالی امریکا را دریافت می کرد، همان نقشی را در انقلاب نارنجی ایفا کرد که بنیاد سوروس در انقلاب گل رز بر عهده داشت.
انقلاب نارنجی برای مدتی توانست اهداف تاکتیکی جناح نومحافظه کار امریکا را تأمین کند، اما غروب غم انگیز این انقلاب نیز خیلی زود فرا رسید. انقلاب نارنجی هنوز به یک سالگی خود نرسیده بود که درگیری های داخلی بین سران انقلاب که بطور بارز ویکتور یوشچنکو، رئیس جمهور و یولیا تیموشنکو، نخست وزیر بودند، آشکار شد. آنها چنان در جنگ قدرت غوطه ور شدند که آرمان های جنبش را یکی پس از دیگری به طاق نسیان سپردند. نه تیموشنکو که موهای خود را با آرایشی شبیه به روستائیان می بافت تا سمبلی برای مبارزه با الیگارش ها باشد و نه یوشچنکو دیگر به خاطر نداشتند، چه وعده هایی به مردم داده اند. تکنوکرات الیگارش ها و حامیان روسیه در این اثنا با قدرت، سرمایه های سیاسی و اقتصادی خویش را برای مبارزه با دولت متزلزل نارنجی بسیج کردند.
گذشت زمان ثابت کرد که انقلاب نارنجی بدون زمینه سازی های فکری موج آسا شکل گرفته است. مردم اوکراین انتظار داشتند خواسته هایشان از دولت جدید سریع و بدون هیچ درنگی به بار نشیند لذا وقتی این خواسته ها برآورده نشد زمزمه شورش طنین انداخت. اوکراینی ها هر روز باید شاهد نزاع های داخلی بین سران انقلاب نارنجی می بودند که این منجر به دلزدگی مردم از انقلاب نارنجی شد. رویگردانی از انقلاب نارنجی از میانه سال ۲۰۰۸ شروع شد. دلایل این نارضایتی و رویگردانی را باید در چند عامل جست و جو کرد. عامل اول درخواست های عمومی برای ایجاد تغییر در نظام فرمانروایی بود.
مردم اوکراین حتی اگر نسبت به ایجاد تغییرات اقتصادی حساسیت داشتند اما در عین حال انتظار آن بودند که فرهنگ حکومتگران و ادبیات سران مملکت تغییر کند. اما این تغییرات بسیار کمتر از آن چیزی بود که مردم انتظار داشتند. دومین عامل نارضایتی ادامه حضور الیگارش ها بود. تیموشنکو چندین بار در پارلمان دست به مانورهایی ضد الیگارش ها زد. اما در نهایت موفق نشد مقابل نفوذ این قشر از جامعه که بازمانده های حاکمیت شوروی بودند، عرض اندام کند. دولت نارنجی در اشتباهی بزرگتر بود: اهمال برابر کسانی بود که نارنجی ها از آنها به عنوان سارقان سرمایه دار یاد می کردند. انقلاب نارنجی وعده تعقیب صاحبان ثروت های بادآورده را داده بود اما به این وعده عمل نکرد و مردم شاهد بودند که این افراد نه تنها مؤاخذه نشده اند که هر روز صاحب نقش و نفوذ در دولت می شوند.
سومین عامل تعیین کننده، رهبری مقتدر اپوزیسیون بود. یانوکوویچ برتری آشکاری نسبت به حریف داشت. او که زمانی متهم به ترور یک دلال سیاسی امریکایی به اسم پل مانافورت بود، پس از برکناری چهره جدیدی از خود ارائه نمود. یانوکوویچ حتی در لباس جدید سعی کرد نوع گفتارش را طوری تغییر دهد که از آن بوی حمایت از روسیه برنخیزد.
مصاحبه ها، سخنرانی ها و بیانیه های او همگی طوری تنظیم می شدند که در آن از تکرار گفتمان خاص پوتین پرهیز می شد. او حتی آشکارا از تنش زدایی با ناتو حمایت می کرد و با این تدابیر نو توانست چهره افسانه ای دو رهبر نارنجی را درهم بشکند.
در توصیف عوامل افول انقلاب اوکراین نباید از خطاهای امریکا و اروپا در قبال اوکراین به سادگی گذشت. اتحادیه اروپا حاضر نشد اوکراین را در جمع خود راه دهد و این یعنی شکست یکی از وعده های مهم سران انقلاب نارنجی.
آمریکایی ها به ویژه پس از تحریم شدید روسیه علیه کی یف وعده اعطای کمک های کلان را دادند. اما به رغم گذشت قریب ۵ سال، هیچ یک از این وعده ها محقق نشد تا این که یوشچنکو و نارنجی ها در انتخابات زمستان با قیافه ای شرمنده حاضر شدند. همه این اشتباهات حاصل خود را در انتخابات فوریه نمایان کرد، زمانی که مردم دیگر بار به یانوکوویچ روی آوردند و مردی را که ۵ سال قبل به او «نه»ای به رنگ نارنجی گفته بودند، درآغوش گرفتند.
3) انقلاب گل لاله قرقیزستان در حوزه آسیای میانه:
بعد از انقلاب گل رز و انقلاب نارنجی جهان غرب به یاری بنیادها و کانون های خبری، پروژه جنبشی دیگر در حوزه استحفاظی روسیه را کلید زد. نوبت به انتخابات ۲۷ فوریه و ۱۳ مارس قرقیزستان در سال ۲۰۰۵ رسیده بود.
طرح نخستین انقلاب گل لاله قرقیزستان که به انقلاب صورتی نیز شهرت دارد را اول بار روزنامه های پرآوازه امریکا؛ - واشنگتن پست و نیویورک تایمز - فاش کردند. چندین بنیاد امریکایی با عنوان های مختلف امداد و حقوق بشر در بیشکک فعال شده بودند. در این میان بنیاد سوروس با آموزش های خود NGO ها را آماده کرد تا این مأموریت را به سرانجام رسانند. یکی از این NGOها «ائتلاف برای دموکراسی و حقوق اجتماعی» (CDCS) بود که به طور مستقیم از انستیتو ملی دموکراتیک امریکا کمک دریافت می کرد که بودجه اش را به طور مستقیم دولت امریکا تأمین می کند. NGO دیگری که در آن زمان در قرقیزستان فعال بود «جامعه شهروندی در مقابل فساد» (CSAC) نام داشت که این بنیاد نیز بودجه خود را از طریق بنیاد ملی وقف برای دموکراسی تأمین می کرد.
بنیاد ملی وقف برای دموکراسی یک بنیاد دولتی امریکایی است که طبق اسناد رسانه های امریکا در سقوط برخی دولت ها و جنبش های لیبرالی در سراسر جهان مشهور است. امریکایی ها همچنین اقدام به گشایش دانشگاه های امریکایی در قرقیزستان کرده بودند که به آموزش نسل جوانی پرداخت که می توانستند بعدها تبدیل به دوستان جدید غرب شوند. «قربان بیک باقی اف» که بعد از سقوط «عسکر آقایف» در جریان انقلاب لاله ای بر اریکه ریاست جمهوری نشست نامش پیش تر به عنوان دوست جدید غرب مطرح بود بویژه آنکه او نیز مثل ساآکاشویلی از دانشگاه های غرب فارغ التحصیل شده بود.
تنها تفاوت انقلاب گل لاله قرقیزستان با انقلاب های رنگی قبل در این بود که این انقلاب پس از انتخابات پارلمانی به وجود آمد نه انتخابات ریاست جمهوری. پس از برگزاری این انتخابات هزاران تن از مردم قرقیزستان خیابان های شهر جلال آباد در جنوب قرقیزستان را به تصرف خود درآوردند. خیلی زود موج اعتراضات به شهرهای دیگر سرایت کرد. در نهایت «عسکر آقایف» متحد روسیه مجبور به ترک کشور شد و به قزاقستان و سپس روسیه فرار کرد و اندکی بعد استعفانامه خود را نوشت. انقلاب گل لاله قرقیزستان نیز با وعده ایجاد دموکراسی در کشور و اعتراض به تقلب ها در انتخابات پارلمانی شکل گرفت.
فرجام انقلاب رنگی قرقیزستان تلخ تر از جنبش های گرجی و اوکراینی رقم خورد. دولت مولود انقلاب لاله با همان اتهامی روبه رو شد که خود علیه اش قیام کرده بود.
در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۰۹ این کشور که باقی اف دیگر بار با ۷۸ درصد آرا به پیروزی رسید، کسب چنین نتیجه ای همه محافل حتی خود غربی ها را شگفت زده کرد. دوستان دیروز باقی اف به صف مخالفان پیوستند، احزاب اپوزیسیون مخالف دولت و بویژه شخص «آلمازبک آتامبایف» کاندیدای حزب مخالف از وقوع تقلب در این انتخابات سخن راند و از هر سو مشروعیت دولت بعد از انقلاب لاله به چالش کشیده شد.
ج) انقلاب رنگی حوزه خاورمیانه:
انقلاب های رنگی را نباید منحصر به جمهوری های شوروی سابق دانست. هر چند منطقه آسیای مرکزی و قفقاز، آزمایشگاه بزرگ این جنبش ها بود اما طراحان آن کوشیدند با مدل سازی، طرح انقلاب رنگی را به کشورها و مناطق دیگر گسترش دهند در این باره موارد زیر را می توان برشمرد.
1)انقلاب سرو در لبنان:
جناح لیبرال های بیروت این انقلاب را سال۲۰۰۵ و در گرماگرم ترور رفیق حریری برنامه ریزی کردند. هدایت کنندگان این حرکت به صورت بی پروا از سوی امریکا، فرانسه و انگلیس حمایت می شدند. آنها حتی نماد انقلاب خود را از پرچم ملی لبنان، سرو گرفتند، این جنبش که ۱۴ مارس نام گرفت و باعث شد روابط سوریه و لبنان به شدت تیره شود اما در نهایت با پیروزی حریف آن در جنگ بزرگ ۳۳ روزه مقابل اسرائیل، آرزوهایش برباد رفت.
2) انقلاب آبی کویت:
این حرکت سال ۲۰۰۵ در کویت صورت گرفت. بهانه شروع این جنبش احقاق حقوق زنان برای شرکت در انتخابات بود. البته جنبش مخملی در این کشور عربی نتوانست از قوه به فعل درآید ولی به مدت چند روز خبر رسانه های امریکا و اروپا را به خود اختصاص داد.
3) سناریوی انقلاب ارغوانی عراق:
در کلکسیون طرح امریکایی ها برای راه اندازی جنبش های غربگرا از طرح یک انقلاب ارغوانی نیز سخن به میان آمد اولین بار بوش در سال۲۰۰۵ برای توصیف دموکراسی ایجاد شده در انتخابات عراق از این اصطلاح استفاده کرد. اشاره او به جوهر بنفش رنگ انتخابات بود که سر انگشت عراقی ها را به رنگ بنفش مزین ساخت. اما اوضاع وخیم امنیتی عراق از یک سو و ساختار پیچیده کشور از سوی دیگر مانع از آن شد که این سناریو عملیاتی شود.
4) سناریوی انقلاب رنگی در ایران:
ایجاد انقلاب رنگی در ایران از طریق نا فرمانی مدنی،بخشی از پازل راهبردی آمریکا برای تغییر ساختار جمهوری اسلامی ایران از درون است. که تاکنون به دفعات طراحی شده اما هر نوبت با شکست مواجه شده است. پیشینه انقلاب مخملی در ایران به سال ۱۳۷۸ و حادثه کوی دانشگاه باز می گردد. در روزهای آغازین سال ۱۳۷۸ نتانیاهو، نخست وزیر وقت رژیم صهیونیستی، خواستار اجرای فوری پروژه انفجار از درون ساختار حکومتی ایران شد و تاکید کرد: « باید با ایران کاری کرد که همان اتفاقی که در شوروی سابق صورت گرفت، پیش آید و آن هم انفجار از درون است.» در همین راستا یکی از تجدیدنظرطلبان نیز طی مصاحبه ای با هفته نامه «راه نو» تصریح کرد: «انقلاب اسلامی متاثر از الگوی حکومت شوروی سابق است و سرانجام آنها نیز یکسان است.» در این هنگام تجدید نظر طلبان سعی داشتند با گسیل داشتن دانشجویان به سوی بیت رهبری، به زعم خود، پروژه انقلاب مخملی و نافرمانی مدنی را کلید بزنند که با حضور میلیونی مردم در صحنه دفاع از انقلاب و رهبری، این توطئه خنثی و عقیم ماند.
القای انسداد سیاسی در کشور (۱۳۷۹) و تئوریزه کردن مقاومت مدنی (نافرمانی مدنی) از سوی مسافرین کنفرانس برلین، مرحله دیگری از ساماندهی انقلاب مخملین در ایران بود. در همین رابطه اکبر گنجی در گفت و گویی با نشریه «کریستین ساینس مانیتور» تصریح کرد: «امیدوارم که انقلاب بدون خونریزی چکسلواکی، مدل ایران قرار گیرد. ما قدم به مرحله ای از دموکراسی می گذاریم که هزینه ای دارد و برای رسیدن به هر چیز باید بهای آن را داد.» این مرحله منجر به ایجاد اغتشاش و آشوب در جریان نشست دفتر تحکیم وحدت در شهر خرم آباد شد.در سال ۱۳۸۰ شبکه های ماهواره ای ضد انقلاب، جوانان را به نافرمانی مدنی فراخواندند.اما بی اعتنایی مردم به ویژه جوانان به فراخوان ضد انقلاب آنان را دچار سرخوردگی کرد.در این مرحله نیز دشمنان جمهوری اسلامی ایران، انقلاب مخملین را به نظاره نشسته بودند که همانند مراحل قبلی با ناکامی مواجه شدند. پروژه قرقیزستانیزه کردن انتخابات هفتمین دوره مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۸۳ برنامه دیگری از مجموعه اقدامات تجدیدنظرطلبان برای ایجاد گسست در ساختار سیاسی و بر هم زدن انسجام اجتماعی بود. این پروژه با استعفای برخی از نمایندگان ردصلاحیت شده مجلس ششم و عده دیگری از مدیران دولتی آغاز شد و در ادامه، تحصن نمایندگان مجلس ششم را در پی داشت.بی اعتنایی جامعه به تجدید نظرطلبان و ناآگاهی افراطیون از ظرفیت اجتماعی خود و از همه مهم تر قاطعیت رهبر معظم انقلاب اسلامی، این پروژه را نیز با شکست مواجه کرد. ساماندهی انقلاب مخملی در ایران توسط بنیاد سوروس با واسطه افرادی همچون هاله اسفندیاری، کیان تاجبخش و رامین جهانبگلو نیز از دیگر برنامه های براندازی نرم در ایران بوده است.
جنبش سبز، آزمون تازه سیاستگذاران غرب بود که پیش از انتخابات خرداد۸۸ در محافل رسانه ای غرب مطرح شد.این سناریو بر اساس الگوی اوکراین طراحی شده بود و زنگ زنگ آغاز این انقلاب آغاز در شامگاه ۲۲ خرداد به صدا درآمد.زمینه های این انقلاب با برنامه های قبل از آغاز هاله اسفندیاری،کیان تاجبخش و رامین جهانبگلو با حمایت بنیاد سوروس و برنامه های خاورمیانه ای مرکز آمریکایی ویلسون،فراهم آمده بود.در این راستا، آنها به دنبال ایجاد یک شبکه غیررسمی در ایران برای عملی کردن اهداف براندازی نرم بوده اندو با اقداماتی همچون راه اندازی کارگاه های مطالعاتی متشکل از جوانان و دانشجویان و تدریس اصول و مبانی شبکه سازی اجتماعی سعی کرد زیر ساخت های براندازی نرم در ایران را ایجاد کند.اما وقتی که جناح بازنده انتخابات وبه تعبیری اصلاح طلبان(جنبش سبز) به همان شیوه اوکراینی ها و گرجی ها انتخابات و رأی قاطع مردم را زیر سؤال بردند،با هجوم به خیابان هاسعی درآشوب کردند که با وهن وشکست روبرو شد.هرچند که جنبش سبز در واکنشی،حاکمیت را به کودتای مخملی متهم نمود.
د) انقلاب های رنگی حوزه آسیای شرقی:
مهمترین انقلاب رنگی به وجود آمده در این حوزه،انقلاب زعفرانی مربوط به مبارزان تبت با هدف استقلال وجدای از چین بود.این جنبش به وسیله دالایی لاما رهبری شد و در اهدافی که داشت تا اندازه ای قرین توفیق شد. جنبش دموکراسی خواهی مردم نپال یا برمه به رهبری خانم آن سانگ سوچی با برخی از نماد های تحریک ساز خود در راستای انقلاب های رنگی،قابل ارزیابی است.
